Τρίτη 12 Ιουλίου 2016

ΤΟ ΛΑΖΑΡΕΤΤΟ ΤΟΥ ΚΑΤΩ ΚΑΣΤΡΟΥ



  
   Νημπορειός στις αρχές του 20ου αι. Δεξιά ο Άγιος Νικόλαος. Αριστερά οι    Δημοτικές αποθήκες, ο χώρος που είχε διατελέσει Λαζαρέτο της Άνδρου.                                                                                 


Το Λαζαρέττο ή Λοιμοκαθαρτήριο ή Καραντίνα ήταν το κτίριο στο οποίο ώφειλε να διαμείνει κάποιος ναυτικός ή επιβάτης πλοίου ύποπτος για λοιμώδες νόσημα, ώστε να μην μεταδοθεί η νόσος στον τόπο όπου έφθανε το πλοίο. Παρέμενε εκεί για περίπου σαράντα μέρες, εξ ου και καραντίνα από το ιταλικό quarantena (σαράντα quaranta).
Ο Περράκης Καμπάνης (στην συντομώτατη αλλά ιδιαίτερα περιεκτική σε πληροφορίες «Ιστορία της Πόλεως Άνδρου και την εξέλιξιν αυτής») παραθέτει μεταξύ των άλλων τα εξής. Το 1831 κατεσκευάσθη εις θέσιν Νειμποργιός Λιμοκαθαρτήριον (Λαζαρέτο) της Άνδρου επί εκτάσεως 1275 τ.μ. υπό της Μονής Αγ. Νικολάου. Εισέπραττε δ’ η Μονή ως δικαιώματα τρία γρόσια δι΄έκαστον άνθρωπον και 2% δια τα εμπορεύματα τα υπό κάθαρσιν. Κατά το 1865 εξηγοράσθη υπό του Δήμου Άνδρου ο χώρος ούτος και είναι αι γνωσταί Δημοτικαί αποθήκαι Νειμποργιού.
O Δ. Πασχάλης στην Ιστορία της Άνδρου αλλά και στην μονογραφία του το Λαζαρέτον της Άνδρου πιο λεπτομερειακός αναφέρει επιπλέον ότι στην διάρκεια της Ρωσοκρατίας της Άνδρου (1770-1774) οι Ρώσοι ανήγειραν Λοιμοκαθαρτήριο στον Νημπορειό. Γράφει μάλιστα ότι η θέση του ήταν εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το κτίριο, που στεγάζει τα ιστιοπλοϊκά σκάφη. Αναφέρει επίσης ότι  αργότερα επισκευάσθηκε πολύ πρόχειρα το Λοιμοκαθαρτήριο.                                                            
Επιπλέον συμπληρώνει ότι Λαζαρέτο υπήρχε από την εποχή της Βενετοκρατίας(sic). Επειδή οι Βενετοί είχαν ανεγείρει Λαζαρέτα στην Κέρκυρα, την Κεφαλονιά, την Ζάκυνθο (βενετικά τότε εδάφη), συμπεραίνει  ότι θα είχαν ανεγείρει και στην Άνδρο αντίστοιχο προνοιακό ίδρυμα. Πέφτοντας και ο ίδιος στην πλάνη της λεγόμενης Βενετοκρατίας λησμονεί ότι η Άνδρος ήταν μία ανεξάρτητη κρατική οντότητα (στα πλαίσια του Δουκάτου της Νάξου) και ότι ουδέποτε οι Βενετοί μερίμνησαν για κρατική πολιτική για ένα τόπο που δεν τους ανήκε. Διαπράττει ένα μικρό ιστορικό σφάλμα. Επιπλέον οι Βενετοί άρχιζαν να κτίζουν Λοιμοκαθαρήρια  στα εδάφη που κατείχαν στο Ιόνιο μόλις το 1588 (Ζάκυνθος και Κέρκυρα) και περί το 1700 στα άλλα νησιά. Οι Λατίνοι της Άνδρου ακολουθούσαν από απόσταση ποικίλες πρωτοβουλίες των Βενετών αλλά η Λατινοκρατία  παύει το 1566 και οι Ηγεμόνες της Άνδρου ουδέποτε κατασκεύασαν τέτοιου είδους προνοιακό κτίριο. Οι Τούρκοι που κατέλαβαν την Άνδρο το 1579 ουδέποτε ασχολήθηκαν με τέτοιες λεπτομέρειες……
Ετσι οι πρώτοι που απεφάσισαν την ανέγερση Λαζαρέτου ήταν οι Ρώσοι μετά την κατάληψη της Άνδρου το 1770. Στην θέση μάλλον που υποδεικνύει ο Πασχάλης.
Μέχρι που επί Καποδίστρια, προ του 1831, αποφασίστηκε η ανέγερση Λοιμοκαθαρτηρίου, έργο που πραγματοποίησε η Μονή Αγ. Νικολάου. 
Μάλιστα ο Πασχάλης γράφει ότι από τις πέτρες του κατεδαφισμένου παλαιού Λοιμοκαθαρτηρίου ανεγέρθηκε ο ναός του Αγίου Νικολάου. Σημ.

 Ναός του Αγ. Νικολάου που κτίσθηκε με τις πέτρες του πρώτου Λαζαρέτου  που  είχαν κτίσει οι Ρώσοι μεταξύ των ετών 1770-1774. Η εκκλησία έχει πάρει ήδη την  σημερινή της μορφή. 

 Άγνωστο παραμένει το σχήμα του κτίσματος το οποίο έπρεπε να μην έχει παράθυρα προς τον εξωτερικό χώρο, άλλο χώρο δωματίων, αλλά να διαθέτει και εσωτερικό περίβολο για αυλισμό των πιθανώς ασθενούντων. Ερωτήματα προκαλεί η θέση κυριολεκτικά στριμωγμένη ανάμεσα στην θάλασσα και τους βράχους με τον παλαιό λιθόστρωτο δρόμο για Στενιές, πίσω και βόρεια από το κτίσμα. Μάλλον κατελάμβανε μεγαλύτερη έκταση από το σημερινό υπόστεγο των ιστιοπλοϊκών σκαφών. 
Είναι παράδοξο που ακόμα και ένα τόσο πρόσφατο κτίριο δημιουργεί απορίες. Το 1865 περιήλθε στον Δήμο Άνδρου και κατόπιν στέγασε τις Δημοτικές Αποθήκες. 

   Προπολεμική φωτογραφία. Το Λαζαρέτο ήταν αρκετά μεγάλο και το αμέσως μικρό   δεξιά του μικρό κτίριο μάλλον είχε σχέση μ΄αυτό. Το κυρίως κτίριο έχει ήδη προ    πολλού  μετατραπεί σε δημοτικές αποθήκες για τούτο και έχουν διανοιχθεί τόσο    παράθυρα  και πόρτες ασύμβατα με την λειτουργία του ως Λοιμοκαθαρτηρίου.  Αριστερά διακρίνονται τα στηρίγματα μιας πρόχειρης προβλήτας από μέταλλο και  ξύλα.

                                                                         Νίκος Βασιλόπουλος
                                                                     αρχιτέκτων - ερευνητής

 Σημ. Την τελική του μορφή έλαβε ο ναός σε μεταγενέστερη εποχή.