Το μοναστήρι της Αγίας Ειρήνης

 Η υποδειγματική αναγέννηση

Γύρω στα 1780 στην περιοχή Αρκόντα άλλοτε στενιώτικου "χώρου", ανεγείρεται μοναστήρι από τον αρχοντικής καταγωγής Λεόντιο Σπυρίδο. Συγκεκριμένα ο Μιχαήλος Σπυρίδος επέτρεψε την ανέγερση Μονής εντός της προικώας περιουσίας της συζύγου του Αννεζιώς Τζώρτζη (Αγαδάκη), από τον αδελφό του μοναχό Λεόντιο. Έτσι η Μονή ανήκε ως κτίριο στον Μιχαήλο, αλλά όχι και το οικόπεδο, νομικό πλαίσιο που απέρρεε από τα φεουδαλικά ήθη. Η ανέγερση έγινε αντί ποσού 1800 γροσίων που είχε λάβει ο Μιχαήλος ως δάνειο.*  Διαδοχικές διαφορές μεταξύ των νέων μοναχών Σπυρίδων και του κοσμικού Μιχαήλου αλλά και δάνεια, ωδήγησαν την μονή σε μαρασμό και επακόλουθο κλείσιμο με το διάταγμα του Αντιβασιλέως Μάουρερ το 1834.

              

Αποτελεί δείγμα μικρού μοναστηριού της εποχής, με σχετικά περιωρισμένες αγροτικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες όπως καταδεικνύουν οι αποθηκευτικοί του χώροι. Η εγκατάλειψή του και η ερήμωσή του μας "φωτογραφίζουν" πολύ καθαρά τον συγκεκριμένο μοναστηριακό τύπο ανέπαφο από αλλοιώσεις και δαιδαλώδεις μετατροπές.   

 Επάνω το μοναστήρι ερείπιο το 1992. Κάτω το 2016, το θαύμα  έχει συντελεσθεί. Αυτό που βλέπουμε είναι σαν εικόνα από το  παρελθόν.

Η εξωτερική θύρα του μοναστηριού το 2006. Δεν υπήρχε πλέον πάτωμα ούτε στέγη στον όροφο. Δεξιά, στο βάθος, το 2016, ο όροφος έχει αποκατασταθεί καθώς και το πάτωμά του (το ταβάνι δηλαδή της στοάς της εισόδου) με τον γνωστό παραδοσιακό τρόπο. 

  Επάνω φωτογραφία, η ισόγεια τραπεζαρία το 2006 χωρίς στέγη στον όροφο και χωρίς ταβάνι στο ισόγειο. Κάτω το 2016 (έχει στεγασθεί ο όροφος) και  κατασκευασθεί το πάτωμά του με τον πλέον παραδοσιακό  τρόπο, με  κορμούς και τετραγωνισμένες σχιστόπλακες. Τα  ανοίγματα διατηρούν τις αρχικές διαστάσεις χωρίς διανοίξεις  και βάναυσες μετατροπές, δήθεν σύγχρονων, αναγκαίων αλλαγών.

 Από τις πλέον εντυπωσιακές ανακατασκευές. Αυτή του διαδρόμου που ωδηγούσε και οδηγεί στην τραπεζαρία και τα κατώγεια του μοναστηριού. Αποχωμάτωση και αποκατάσταση με μεγάλο σεβασμό στην διατήρηση της προτέρας καταστάσεως.  

 Επάνω φωτογραφία με τμήμα του διώροφου ερειπίου. Μέσα στο ίδιο πνεύμα έγινε η ανακατασκευή με απαραίτητη την κατασκευή μικρής κλίμακας (κάτω φωτογραφία στο κέντρο) προκειμένου να γίνει η πρόσβαση σε νέους(;) χώρους φιλοξενίας. Η διακριτικότητα των επεμβάσεων άξια πολλών επαίνων. Τίποτα δεν είναι ξένο, όλα φαίνονται οικεία και γνωστά. (2006-2016)

  Η κατάσταση του ερειπίου ήταν θλιβερώτατη. Δεξιά ένα από τα  παράθυρα που βρίσκεται στην σημερινή κουζίνα. Το άνοιγμα  διατηρήθηκε  ακέραιο.   

 Μεταξύ στοάς εισόδου και ναού. Όπου και να πέσει το βλέμμα όλα παραπέμπουν σε πετρόκτιστο παλαιό μοναστήρι των Κυκλάδων και όχι σε πετρόκτιστα της βόρειας Ελλάδος ή σε νεότευκτες λίθινες κατασκευές κακόγουστου κίτς που πλημμυρίζουν την ύπαιθρο της Χώρας μας.                                                      

  Γωνιά της Τραπεζαρίας... Προσέξτε την πέτρα του εσωτερικού  πρεβαζιού του παραθύρου. Έμεινε αυτή που ήταν αρχικά με τα  μικρά παράθυρα δείγμα μέτρου και ολιγάρκειας, αποδίδοντας  πιστά και απλά την εικόνα της εποχής της δημιουργίας της  Μονής.

 O γράφων μαγνητίζεται από τις αποκαταστάσεις παλαιοτέρων κτισμάτων αλλά και αναμορφώσεις όταν αυτό είναι αναπόφευκτο ή και επιδιωκόμενο. Στην τελευταία περίπτωση μάλιστα η αρχιτεκτονική πρόκληση είναι ίσως μεγαλύτερη........

Εδώ είχαμε να κάνουμε με συνδυασμό όλων των ανωτέρω. Ο ανακαινιστής ήταν ο κ. Λευτέρης Πολέμης γόνος ιερέων με ιδιαίτερη αγάπη για τα λατρευτικά κτίσματα.    Μετά την αγορά του ακινήτου ξεκίνησε την ανακαίνιση του κτιριακού συγκροτήματος της Μονής με σεβασμό, προσήλωση και φροντίδα για ό,τι βρήκε με ιδία δαπάνη και χωρίς φειδώ για ένα ορθό αποτέλεσμα. Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν είναι όμοια με τα παλαιά όπως τα ξύλινα δοκάρια και οι πλάκες σχιστολίθου. Η επισκευή των αψίδων και το αρμολόγημα είναι διακριτικά ενώ οι καμάρες παντού διατήρησαν την κυκλικότητά τους μέχρι τους λαμπάδες όπου ξεκινά η γένεσή τους. Οι πλάκες από ωπλισμένο σκυρόδεμα που καλύπτουν τα κτίσματα δεν είναι εξωτερικά διακριτές (αφού αυτονόητο είναι ότι τα δώματα δεν μπορούν να γίνουν με χώμα και μπήλιασμα). 
Αυτό που προέκυψε αποτελεί άξιο μνημείο θρησκευτικού τουρισμού. 
Ο ανακαινιστής δεν αρκέστηκε όμως σ΄αυτό, ενδιαφέρθηκε για την στέγαση πολιτιστικών στοιχείων. Μία αίθουσα Πετρωμάτων και φωτογραφιών από την Φύση της Άνδρου, μία αίθουσα μουσικών οργάνων της Άνδρου και μία αίθουσα αντικειμένων της Γραφής μέρος της εκπληκτικής πλουσιώτατης συλλογής του κ. Μιχάλη Καϊρη. Επιπλέον σε μία κίνηση κοινωνικού και βαθειά ανθρωπιστικού χαρακτήρα ο κ. Πολέμης διαμόρφωσε τρία δωμάτια για την φιλοξενία συνοδευομένων παιδιών από τα χωριά SOS και το Χαμόγελο του Παιδιού κάθε δεκαπενθήμερο του καλοκαιριού. Νομίζω ότι ο συνδυασμός θρησκευτικής επίσκεψης σε χώρο συνεπούς μοναστηριακού συγκροτήματος, με παράλληλη την πολιτιστική ανάδειξη αλλά και την κοινωνική δραστηριότητα, είναι παράδειγμα προς μίμηση.



                                                      Νίκος Βασιλόπουλος
                                                  αρχιτέκτων - ερευνητής


*Δ. Πολέμη "Ανέκδοτα έγγραφα περί της εν Άνδρω Μονής της Αγ. Ειρήνης" σελ. 57-63. Η οικογένεια Σπυρίδου διέθετε πύργο, ο οποίος σώζεται στην παρακαμπτήριο της Μεσσαριάς. Κατά τον προπερασμένο αιώνα ανακατασκευάσθηκε ο όροφός του. Κατόπιν το κτίριο πέρασε στην ιδιοκτησία Ζαφειρόπουλου. Σήμερα ανήκει στον κ. Σπύρο Πολέμη.

Σημείωση: όλες οι φωτογραφίες προέρχονται από το Αρχείο του φωτογράφου κ. Μάκη Σπυριδωνόπουλου.